Sytuacja prawna dziecka poczętego w wyniku zastosowania procedury medycznie wspomaganej prokreacji.

Macierzyństwo

Zgodnie z art. 61⁹ ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, matką dziecka jest kobieta, która je urodziła.

Ojcostwo

Na gruncie ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o leczeniu niepłodności (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 442), (dalej jako „Ustawa”) rozróżnia się dwa sposoby przekazania komórek rozrodczych przez dawcę - mężczyznę w celu zastosowania ich w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji. Pierwszy to dawstwo partnerskie- przekazanie komórek następuje przez dawcę pozostającego z biorczynią  w związku małżeńskim albo we wspólnym pożyciu potwierdzonym zgodnym oświadczeniem dawcy i biorczyni (w dawstwie partnerskim stosowane są komórki rozrodcze biorczyni). Drugim sposobem jest dawstwo inne niż partnerskie (stosowane są komórki rozrodcze od anonimowego dawcy, lub anonimowej dawczyni albo od anonimowej dawczyni i anonimowego dawcy, albo zarodka powstałego z komórek rozrodczych anonimowych dawców). Oba te sposoby wpływają na odmienność sytuacji prawnej ojca dziecka zrodzonego w wyniku zastosowania metod wspomaganej prokreacji.

Dawstwo partnerskie

Jeżeli zgodę na zastosowanie metody wspomaganej prokreacji w dawstwie partnerskim wyraża mąż biorczyni, wówczas zastosowanie znajduje art. 62 k.r.o., zgodnie z którym jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że dziecko pochodzi od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się natomiast, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji. Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża. Domniemanie to nie dotyczy jednak przypadku, gdy dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki. Stosownie do brzmienia art. 68 k.r.o. zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę mąż matki.

W przypadku, gdy zgodę na zastosowanie metody medycznie wspomaganej prokreacji wyraża partner biorczyni w dawstwie partnerskim zastosowanie znajdzie art. 85 § 1 k.r.o. zawierający domniemanie, że ojcem dziecka jest ten kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka, albo ten, kto był dawcą komórki rozrodczej w przypadku dziecka urodzonego w wyniku dawstwa partnerskiego w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji.

W tym miejscu warto wskazać, iż jednym z warunków pobrania komórki rozrodczej w celu dawstwa partnerskiego określonym w art. 29 ust. 1 pkt. 3 lit. a Ustawy jest   poinformowanie kandydata na dawcę  przez przygotowana do tego osobę, w sposób zrozumiały i szczegółowy m.in. o zakresie i skutkach prawnych stosowania pobranych od niego komórek rozrodczych w celu dawstwa partnerskiego wynikających z przepisów k.r.o., w tym o sytuacji prawnej dziecka urodzonego w wyniku zastosowania procedury medycznie wspomaganej prokreacji.

Dawstwo inne niż partnerskie

Kolejnym przypadkiem jest wyrażenie zgody na zastosowanie metody medycznie wspomaganej prokreacji przez partnera biorczyni w dawstwie innym niż partnerskie. W tym przypadku zastosowanie znajdzie art. 75 ¹ § 1 k.r.o, zgodnie z którym, uznanie ojcostwa następuje z dniem urodzenia się dziecka, gdy przed przeniesieniem do organizmu kobiety komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy albo zarodka powstałego z komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy albo z dawstwa zarodka mężczyzna oświadczy przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że będzie ojcem dziecka, które urodzi się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji z zastosowaniem tych komórek albo tego zarodka, a kobieta ta potwierdzi jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka będzie ten mężczyzna. Oświadczenia powyższe są skuteczne, gdy dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji w ciągu dwóch lat od dnia złożenia oświadczenia przez mężczyznę.

Uznanie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego

W przypadku złożenia oświadczeń co do uznania ojcostwa przed przeniesieniem do organizmu kobiety komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy albo zarodka powstałego z komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy albo z dawstwa zarodka, kierownik urzędu stanu cywilnego sporządza protokół, który zawiera dane określone w art. 63 ust. 11 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 463). Protokół ten podlega brakowaniu, jeżeli w ciągu dwóch lat od dnia złożenia przez mężczyznę oświadczenia koniecznego do uznania ojcostwa dziecko się nie urodziło. Jeżeli natomiast dziecko się urodzi, protokół jest dołączany do akt zbiorowych aktu urodzenia i podlega udostępnieniu na wniosek osoby, której dane dotyczą, po osiągnięciu przez nią pełnoletności, lub na żądanie sądu. Zgodnie z art. 19 ust. 2 pkt 4a powołanej ustawy, w rejestrze stanu cywilnego prowadzi się rejestr uznań, w którym gromadzi się m.in. informację, że oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa zostało złożone przed przeniesieniem do organizmu kobiety komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy albo zarodka powstałego z komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy albo z dawstwa zarodka.

Zawarcie małżeństwa z innym mężczyzną

Jeżeli natomiast dziecko urodziło się po zawarciu przez matkę małżeństwa z innym mężczyzną niż ten, który uznał ojcostwo, nie znajduje zastosowania powołany już powyżej przepis art. 62 k.r.o., zgodnie z którym, jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że dziecko pochodzi od męża matki. Oznacza to, że w takim wypadku ojcem dziecka będzie mężczyzna, który je uznał zgodnie z opisanymi wyżej zasadami. Warto zwrócić uwagę, iż zgodnie z art. 81¹ k.r.o. w przypadku, gdy uznanie ojcostwa następuje na podstawie art. 75¹ k.r.o., ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy dziecko nie urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, o której mowa w art. 75 ¹ § 1 k.r.o.

Dawcy komórek

Dawcy komórek rozrodczych i zarodków, którzy przekazali swoje komórki rozrodcze do dawstwa innego niż partnerskie albo zarodki do dawstwa zarodków nie mają dostępu do informacji na temat dalszego postępowania z przekazanymi zarodkami i komórkami oraz jakichkolwiek praw i obowiązków wobec dziecka, które urodzi się w wynika dawstwa zarodka albo stosowania komórek rozrodczych. Biorczyni komórek rozrodczych i zarodków ma prawo zapoznać się z danymi fenotypowymi dawców komórek rozrodczych i dawców zarodka. Stosowanie bowiem do treści art. 30 § 1 ust. 5 Ustawy kandydat na dawcę zostaje przed wyrażeniem zgody szczegółowo poinformowany o skutkach prawnych przekazania komórki rozrodczej, to jest o:

- braku dostępu do informacji na temat dalszego postępowania z przekazanymi komórkami rozrodczymi,

- braku jakichkolwiek praw wobec dziecka, które urodzi się w wyniku procedury medycznie wspomaganej prokreacji,

- zakresie informacji dotyczących osoby dawcy, z którymi ma prawo zapoznać się biorczyni komórek i osoba urodzona w wyniku procedury medycznie wspomaganej prokreacji w wyniku dawstwa komórek rozrodczych innego niż partnerskie, po osiągnięciu pełnoletności;

Prawo dziecka oraz przedstawiciela ustawowego dziecka do informacji

Zgodnie z art. 38 ust. 2 oraz 3 Ustawy, osoba urodzona w wyniku procedury medycznie wspomaganej prokreacji, w wyniku dawstwa innego niż partnerskie komórek rozrodczych lub dawstwa zarodka, po osiągnięciu pełnoletności ma prawo zapoznać się z informacjami dotyczącymi dawcy w zakresie:

- wieku i miejsca urodzenia dawcy komórek rozrodczych lub dawców zarodka,

- stanu zdrowia dawcy komórek rozrodczych lub dawców zarodka,

-wyników badań lekarskich i laboratoryjnych, którym poddany był kandydat na dawcę przed pobraniem komórek rozrodczych lub kandydaci na dawców zarodka przed utworzeniem zarodka.

Przedstawiciel ustawowy dziecka urodzonego w wyniku procedury medycznie wspomaganej prokreacji ma prawo zapoznać się z informacjami dotyczącymi:

- stanu zdrowia dawcy komórek rozrodczych lub dawców zarodka,

-wyników badań lekarskich i laboratoryjnych, którym poddany był kandydat na dawcę przed pobraniem komórek rozrodczych lub kandydaci na dawców zarodka przed utworzeniem zarodka,

jeżeli informacje te mogą przyczynić się do uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia tego dziecka.

Wskazania do zapoznania z informacjami dotyczącymi dawcy określa lekarz, który prowadzi leczenie dziecka i odnotowuje je w dokumentacji medycznej. Informacje te udostępniane są przez ministra właściwego do spraw zdrowia na wniosek osób uprawnionych do zapoznania się z nimi. Szczegółowe wytyczne co do treści wniosku określa Ustawa.

Zobacz inne Artykuły

Zapraszamy na Facebook