Małoletni może zostać spadkobiercą na podstawie ustawy lub testamentu, czego powodem jest zazwyczaj odrzucenie spadku przez jednego z rodziców. 

W jaki sposób odrzucić spadek w imieniu małoletniego?

Podkreślenia wymaga fakt, że odrzucenie spadku w imieniu małoletniego również wtedy, gdy pasywa spadku wyczerpują lub przewyższają wartość aktywów należy do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o czym stanowi art. 101 § 3 k.r.o. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 31 maja 2019 r. w sprawie o sygn. akt I CZ 44/19, wyrażona w art. 1015 § 2 k.c. zasada, iż brak złożenia przez spadkobiercę oświadczenia w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, sama przez się nie oznacza, że nie jest możliwe naruszenie interesu małoletniego, a w efekcie, z punktu widzenia jego dobra, odrzucenie spadku jawić się może jako najlepsze rozwiązanie. W razie istnienia długów, małoletni ponosi jednak odpowiedzialność, chociaż do wysokości tzw. stanu czynnego majątku spadkowego (art. 1031 § 2 k.c.), z czym może się łączyć konieczność udziału w procesach sądowych i obrony swoich praw. Nawet w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza małoletni mogliby zostać narażeni na liczne działania zmierzające do zaspokojenia wierzycieli, procesy sądowe i postępowania egzekucyjne, w toku których musiałyby wykazywać stan spadku w chwili jego otwarcia i powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności do wartości czynnej spadku, przy możliwości prowadzenia egzekucji także z majątku osobistego dzieci.

Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka, wymaga w pierwszej kolejności uzyskania zezwolenia sądu rodzinnego. Rodzic lub opiekun prawny powinien najpierw złożyć wniosek do sądu rodzinnego o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. Dopiero posiadając prawomocne postanowienie o udzieleniu przez sąd rodzinny takiej zgody, możliwe jest skuteczne odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. 

W przypadku gdy małoletni mieszka za granicą, odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka nieco się komplikuje. Brak odrzucenia spadku przez małoletniego w terminie sześciu miesięcy od dowiedzenia się o powołaniu do spadku jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza ograniczoną odpowiedzialność za długi spadkodawcy.

Jaki sąd jest właściwy w sprawach o zezwolenie na odrzucenie spadku przez małoletniego?

W przypadku gdy dziecko ma miejsce zamieszkania w Polsce, sądem właściwy dla rozstrzygnięcia sprawy o udzielenie zgody na odrzucenie spadku będzie sąd rodzinny właściwy dla miejsca zamieszkania dziecka. Sprawa nie jest już taka prosta, gdy dziecko ma miejsce zamieszkania za granicą. Z tego typu sytuacją obecnie spotyka się wiele polskich rodzin, w których rodzice wraz dziećmi mieszkają poza granicami kraju od kilku lat. Prowadzenie sprawy za granicą wymaga profesjonalnej prawnej oraz wiąże się z większymi kosztami.

Jeżeli dziecko ma miejsce zwykłego pobytu na terytorium Unii Europejskiej, zastosowanie znajdą przepisy rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (dalej jako: rozporządzenie Bruksela II bis).

Przepisy powołanego rozporządzenia dotyczą spraw cywilnych, w szczególności przyznawania, wykonywania, przekazywania, pełnego lub częściowego pozbawienia odpowiedzialności rodzicielskiej. Pojęcie odpowiedzialności rodzicielskiej zostało w art. 2 ust. 7 rozporządzenia nr 2201/2003 zdefiniowane szeroko, w tym sensie, że oznacza ono wszystkie prawa i obowiązki odnoszące się do osoby i majątku dziecka przysługujące osobie fizycznej lub prawnej na mocy orzeczenia sądowego, z mocy prawa lub umowy mającej skutek prawny.

W świetle rozporządzenia Bruksela II bis podstawą do ustalenia jurysdykcji w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej jest co do zasady miejsce zwykłego pobytu dziecka.  Zasada ta doznaje jednak pewnych ograniczeń. Okazuje się, że istnieją odpowiednie, unijne przepisy, które dają możliwość, aby sprawy rodzinne osób zamieszkałych za granicą były rozstrzygane przez polski sąd.

Zgodnie z art. art. 12 ust. 3 rozporządzenia Bruksela II bis dla potrzeb postępowania z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej, ustala się jurysdykcję sądu państwa członkowskiego, które nie jest państwem zwykłego pobytu dziecka, jeżeli są łącznie spełnione trzy warunki:

• dziecko posiada istotny związek z państwem członkowskim (zwłaszcza jeśli jeden z rodziców nadal mieszka w tym państwie członkowskim lub gdy dziecko jest jego obywatelem),
• rodzice zaakceptowali jurysdykcję tego państwa,
• wybór polskiego sądu będzie właściwy ze względu na najlepszy interes dziecka.

Z powyższego wynika, że jeżeli wykażemy, iż sprawa dotyczy dziecka, które ma istotne związki z Polską, posiada polskie obywatelstwo oraz majątek spadkowy znajduje się w Polsce, to istnieją duże szanse poprowadzenia sprawy w przedmiocie uzyskania zezwolenia na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka w Polsce. Dla ustalenia jurysdykcji istotne znaczenie ma spełnienie dwóch warunków:

• dziecko jest obywatelem państwa członkowskiego do którego sądu wniesiono sprawę, czyli obywatelem polskim
• rodzice uznają jurysdykcję tego państwa

W uzasadnieniu wniosku należy uzasadnić, iż wybór polskiego sądu będzie właściwy ze względu na dobro dziecka.

W tym kontekście warto zwrócić uwagę na orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w sprawie Eirinodikeio Lerou Leros przeciwko Alessandro Saponaro, Kalliopi-Chloi Xylina, sygn. akt C-565/16. W odpowiedzi na skierowane pytanie prejudycjalne TSUE orzekł, że wniosek złożony wspólnie przez rodziców dziecka w wybranym przez nich sądzie stanowi jednoznaczne uznanie przez nich tej jurysdykcji, a jeśli nie ma elementów wskazujących na to, że prorogacja jurysdykcji mogłaby mieć negatywny wpływ na sytuację dziecka, należy uznać, że jest ona zgodna z dobrem dziecka. TSUE podkreślił także, że w analizowanej sprawie dziecko nie tylko miało obywatelstwo państwa, którego sądy zostały wybrane jako właściwe, ale też to samo państwo było miejscem zamieszkania zmarłego w chwili jego śmierci, a także miejscem położenia majątku spadkowego oraz pasywów obciążających spadek. Elementy te wzmacniają związek dziecka z państwem członkowskim, a sąd wybrany przez rodziców jest w dobrym położeniu, by ocenić kontekst, w jakim miałoby nastąpić odrzucenie spadku.

Jeżeli dziecko mieszka poza obszarem UE, zastosowanie może znaleźć Konwencja o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci z dnia 19 października 1996 r. (dalej jako: Konwencja haska z 1996 r.) W tym przypadku wniosek o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego należy także złożyć do sądu rodzinnego właściwego ze względu na miejsce pobytu dziecka.

Jeśli dziecko ma miejsce zamieszkania w państwie, które nie jest objęte zakresem stosowania obu powyższych aktów prawnych ani żadnej dwustronnej umowy międzynarodowej, zastosowanie znajdą przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.

Zgodnie z art. 1106³ k.p.c. do jurysdykcji krajowej należą̨ sprawy z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi, w tym sprawy o zezwolenie na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka (np. odrzucenie spadku)  lub na wyrażenie przez rodziców zgody na dokonanie takiej czynności przez dziecko, jeżeli: 1) dziecko, którego sprawa dotyczy, ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej lub 2) wnioskodawca i dziecko, którego sprawa dotyczy, są obywatelami polskimi.

W przypadku ustalenia jurysdykcji sądu polskiego zgodnie z art. 569 § 1 k.p.c. właściwy miejscowo będzie sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w braku miejsca zamieszkania – sąd opiekuńczy miejsca jej pobytu. Jeżeli brak i tej podstawy – właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.

Jaki jest termin na złożenie wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego?  

Zgodnie z art. 1015 § 1 k.c. termin na przyjęcie lub odrzucenie spadku wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. W przypadku małoletniego dziecka, znaczenia ma stan wiedzy rodzica lub opiekuna prawnego. Gdy rodzic lub opiekun prawny zamierza złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego, powinien w tym okresie wystąpić do sądu rodzinnego z wnioskiem o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 maja 2018 r., sygn. akt III CZP 102/17, termin przewidziany w art. 1015 § 1 k.c nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie przez małoletniego spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku. Po prawomocnym zakończeniu tego postępowania oświadczenie małoletniego powinno być złożone niezwłocznie, chyba że termin ten jeszcze nie upłynął.

Jakie są dalsze czynności po uzyskaniu prawomocnego postanowienia o zezwoleniu na odrzucenie spadku przez małoletniego?

W przypadku uzyskania prawomocnego postanowienia o zezwoleniu na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego, odrzucenia spadku można dokonać przed notariuszem w kraju, w którym się przebywa. Następnie należy zaopatrzyć ten dokument w apostille, przetłumaczyć przez tłumacza przysięgłego na język polski. Istnieje także możliwość sporządzenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, pod którym podpis poświadczy konsul RP w kraju, w którym się przebywa.

Uwagi praktyczne: Ze względów praktycznych warto, aby żądanie wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego sformułować w taki sposób, aby umożliwiało odrzucenie spadku przez matkę lub ojca. Nie można wykluczyć przypadku, gdy zgodnie z orzeczeniem sądu rodzinnego oboje z rodziców uzyskali zgodę na odrzucenie spadku w imieniu małoletnich, a jedno z rodziców z jakiś przyczyn nie będzie mogło złożyć oświadczenia przed notariuszem. W takim wypadku często spotykać się można z odmową ze strony notariusza odebrania oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego dziecka tylko przez jednego z rodziców. Wniosek sformułowany tak jak powyżej wskazano, pozwoli uniknąć sytuacji, w której notariusze odmawiają przyjęcia oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego od jednego rodzica, gdy sąd zezwolił na to obojgu rodzicom.

Jaka jest wysokość opłaty sądowej od wniosku?

Opłata sądowa od wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego wynosi 100 złotych. W przypadku gdy jest składany jeden wniosek, który dotyczy kilku małoletnich dzieci należy uiścić opłatę sądową od każdego małoletniego dziecka.

Wniosek o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka można złożyć za pośrednictwem pełnomocnika profesjonalnego dysponującego stosownym pełnomocnikiem udzielonym przez rodzica lub opiekuna prawnego. Adwokaci z Naszej Kancelarii zajmują się przygotowaniem wniosków o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego i reprezentacją klientów przed sądem w tych sprawach na terenie Krakowa i Warszawy oraz w ich okolicach. Jeżeli potrzebujesz pomocy prawnej w sprawie o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka mieszkającego w Polsce lub za granicą zapraszamy do kontaktu z Nami.

Zobacz inne Artykuły

Zapraszamy na Facebook